Arktik bölgesinden haftalık gelişmeler. Arktik Haftalık Z Raporu‘nda bu hafta neler var?
Rusya Arktik bölgesinde Norveç sınırı yakınlarında tatbikatlarını sürdürüyor
Her ne kadar Ukrayna çevresindeki tatbikatlar gündemi meşgul etseler de Rusya Arktik bölgesinde de tatbikatlarına ve askeri konuşlandırmalarına devam ediyor. Norveç ve Finlandiya sınırlarına yakın olan bölgelerdeki askeri yerleşimlerini güçlendirmeyi sürdüren Rusya hafta içerisinde askeri güçlerine yenilerini de ekledi. Bu hafta, Pechenga Vadisi’nde bulunan tugay, yeni seyir füzesi ekipmanlarını güçleri arasına kattığını duyurdu. Kuzey Filosu’ndan yapılan açıklamaya göre, Tor-M2DT karadan havaya füze atabilen sistemlere sahip beş araç, Arktik arazisinde navigasyon ve sistemlerin muharebe pozisyonu için kurulmasını içeren bir tatbikatta yer aldılar. Tor-M2DT olarak adlandırılan teçhizatlar Rusya’nın Arktik bölgesindeki tugayına 2019 yılında sevk edildi. NATO literatüründe SA-15 «Gauntlet» olarak bilinen ve Tor ailesinin bir parçası olarak üretilmiş olan Tor-M2DT teçhizatı taşınabilir bir uçaksavar sistemidir. Uçan her türlü cisme karşı etkili olarak tasarlanmış olan sistem hareket halindeyken dahi dört cisme takip ve angajman yapabilme kapasitesine sahip. 2017 yılında ilk defa dünyaya tanıtılan sistemler bugün Arktik bölgesinde de görev yapıyorlar. Tatbikatlar bütününün bir parçası olan ürünler Norveç tarafına Rusya’nın potansiyelini ve farklı cephelerde aynı anda bulunduğunu hatırlatması açısından önemliler ancak tatbikatın bütün önemi bu sistemlerden ileri gelmemektedir.
Rus havacılık yetkilileri Pazar günü, doğuda Kolguyev Adası’ndan Norveç ile deniz sınırlandırma hattının birkaç deniz mili ötesindeki büyük bir alanın alanın kapatıldığı NOTAM (Havacılara Bildirim) uyarılarını duyurdular. Murmansk’taki kuzeybatı Rusya Liman İdaresi, sivil havacılığı uyarmanın yanı sıra, Barents Denizi’nin Norveç Denizi ile buluştuğu Kuzey Burnu’nun batısındaki “23. Batı meridyeni”ne kadar Norveç Münhasır Ekonomik Bölgesi’ni içeren bölgelerdeki bulunan denizciler için kıyı uyarıları (PRIP’ler) yayınladı. Bu uyarı 16-19 Şubat dönemi için aktif hale getirilmiş durumda, dolayısıyla Rusya’nın tatbikat yapacağı dönemde balıkçıların bölgeden ayrılmalarını gerektirmekte. Bölge yapılan uyarılarda “roket fırlatma alanı” olarak işaretlendiği için sivil balıkçılık faaliyetleri açısından da askeri araçlar için de tehlikeli bir hal almış vaziyette. Konuya ilişkin olarak Norveç Silahlı Kuvvetleri sözcüsü Preben Aursand yaptığı açıklamada NOTAM uyarılarının farkında olduklarını, uluslararası havacılık kuruluşları aracılığıyla bilgilendirildiklerini belirtti.NATO ülkeleri ile Moskova arasında çok az sayıda doğrudan askeri temas hattı olsa da, Bodø yakınlarındaki Norveç Ortak Karargahı ve Severomorsk’taki Rus Kuzey Filosu Karargahı düzenli olarak Skype görüşmeleri yapmayı sürdürüyorlar. Bölgesel dinamikler açısından önemli olan görüşmelerde taraflar birbirlerini bilgilendiriyor ve karşılıklı provokasyonun yahut kışkırtma olarak algılanabilecek eylemlerin önüne geçmeyi hedefliyorlar. Buna rağmen Aursand, yaklaşmakta olan faaliyet hakkında hiçbir bilginin bu sefer doğrudan askeri kanal aracılığıyla verilmediğini belirtti. Uyarıların uluslararası suları kapsadığını bu sebeple de Moskova’nın uyarıları yapmaya hakkının olduğunu söyledi. Bununla birlikte uyarıların kapsadığı alanlarda Rus tarafının ne yapacağı, bu alanların hangi amaçla kullanılacağı net değil. Çok büyük bir alan olması ve roket atışlarının gerçekleşeceği bir saha olarak işaretlenmesi sebebiyle uzun menzilli füze atışlarının gerçekleştirilebileceği düşünülüyor. Konuyla alakalı olarak Norveç tarafından herhangi bir söylemde bulunulmazken endişeli bekleyiş de sürdürüyor. Sivil havacılık, uzaya uydu fırlatılması gibi eylemlerde daha küçük bir tehlike alanının belirleneceği söylemleri gündemi meşgul ederken aynı zamanda da denizaltından nükleer yahut balistik füze tatbikatlarının yapılabilecek olduğu da yorumlar arasında kendilerine yer buldular. 2019 yılı Ekim ayında nükleer tatbikatlarda bulunan Rusya’nın böylesine bir tatbikatı, Vladimir Putin’in yakın geçmişte nükleer çatışma ihtimalini işaret ettiği bir dönemde, tekrar yapması muhtemel olmakla beraber bir kesinlik arz etmiyor. NOTAM uyarıları Novaya Zemlya’nın kuzeybatısını da kapsıyor, bu alan Rusya’nın uzak doğusuna doğru ateşlenen bir balistik füzenin tatbikatlar sırasında düşmesi en muhtemel olan noktadır. Dolayısıyla bir balistik denemenin de gerçekleşebileceğini düşünmek mümkündür.
Ukrayna Rusya ilişkilerindeki gerginlikler ve bunların uluslararası arenaya yansımalarının olduğu bir dönemde Rusya’nın Arktik bölgesinde yaptığı bu uyarılar büyük soru işaretleri uyandırdı. Norveç Başbakanı Jonas Gahr Støre geçtiğimiz günlerde Avrupa’da yeni bir savaşın Rusya ile olan ilişkleri için de Kuzey’de de sonuçlar doğuracağının altını çizmişti, bu savaşın engellenmesinin Yüksek Kuzey için de önemli olduğunu vurgulamıştı. Çatışmanın “siyasi bir yola girmesi” gerektiğini ve Norveç’in “Rusya ile iyi ve iş birliğine dayalı bir komşuluk ilişkisi için çalışmaya devam edeceğini” sözlerine eklemiş olan Støre yapılan uyarılar ile alakalı olarak henüz bir açıklama yapmadı.
Tarih: 13.02.2022
Kaynak: https://thebarentsobserver.com/en/security/2022/02/russia-shows-tor-surface-air-missile-system-along-arctic-border-norway
Danimarka ve ABD yeni bir savunma iş birliğine gidiyor
Danimarka ve ABD, yeni bir savunma işbirliği için müzakerelere başladı. Başbakan Mette Frederiksen Perşembe günü düzenlediği basın toplantısında konuya ilişkin açıklamalarda bulundu. Ayrıntılarla alakalı görüşmelerin sürdüğü müzakerelerde anlaşmanın neticesinde Danimarka topraklarında daha fazla ABD askerinin konuşlandırılabileceği yorumları yapıldı. ABD’nin yeni bir iş birliği anlaşması talebiyle Danimarka’lı yetkililere müracat etmesinden memnuniyet duyduğunu belirten Frederiksen “Tam olarak nasıl olacağı şu an net değil ancak ABD’nin askeri teçhizatı ve ABD askerleri Danimarka toprakları üzerinde konuşlanabilirler” ifadeleriyle konuyu da özetledi.
Görüşmelerden sonra yetkililer ortak bir basın açıklaması yaptılar. Danimarka Dışişleri Bakanı Jeppe Kofod, Savunma Bakanı Morten Bødskov ve başbakan Frederiksen’in ortak şekilde düzenlediği basın toplantısı sırasında Mette Frederiksen’e anlaşmanın Grönland ve Faroe Adaları da dahil olmak üzere tüm Krallık topraklarını kapsayıp kapsamadığı sorusu yöneltildi. Başbakan, hükümetin “Grönland ve Faroe Adaları ile yakın diyalog içinde” olduğunu söyledi, ancak anlaşmanın esas olarak Danimarka ile ilgili olduğunu da vurguladı.
Bu vurgu Danimarka iç siyaseti ve aynı zamanda Arktik bölgesindeki siyaset dinamikleriyle doğrudan alakalı. 2019 yılında dönemin ABD başkanı tarafından Grönland’ın satın alınması teklifi Danimarka içerisinde ve Grönland’ta büyük yankı uyandırmıştı. Danimarka Krallığı’nın özerk bir parçası olan Grönland’ın Danimarka tarafından 2019 yılına kadar tanımlanış şekli “anakaranın uzantısı” biçiminde anlaşılabilirken 2019 sonrasında Faroe Adaları ve Grönland için Danimarkalı siyasilerin yaklaşımları “Krallığı oluşturan üç eşdeğer parça” şeklinde açıklanabilir. Her ne kadar geniş özerklik yetkilerine sahip olsa da hala Danimarka Krallığı’nın bir parçası olan ve dolayısıyla Danimarka’nın yaptığı her türlü siyasal hamleden etkilenen Grönland’a yönelik bu yaklaşımın başbakan tarafından böylesine önemli bir konuda dahi korunması dikkatlerden kaçmadı. Mette Frederiksen, iş birliğinin Rusya ve Ukrayna arasındaki mevcut gergin durumla hiçbir ilgisi olmadığını da açıklamalarına ekledi.
Savunma bakanı Bødskov yaptığı açıklamalarda ABD’nin bölgede daha doğrudan bir rol almasının Danimarka’nın çıkarlarına hizmet ettiğini iddia etti. Anlaşmanın ABD ile iş birliğini çok daha büyüteceğine inandığını ifade eden Bødskov, Danimarka tarafından seçilen noktalarda daha fazla müşterek askeri faaliyetlerde bulunmanın kendileri açısından önemli olduğunu belirtti. Gelecek aylarda başlaması beklenen müzakerelerin deniz, hava ve kara unsurlarının tamamında koordinasyonu ve birlikte çalışabilirliği güçlendireceği tahmin ediliyor. Bunun da ötesinde anlaşmalar nükleer bir takım iş birliklerini de içerebilirler.
Savunma bakanına göre, ABD Danimarka’ya nükleer silahların konuşlandırılmasıyla alakalı olarak bir talepte bulunabilir. Şüyuu vukuundan beter olan nükleer silahların konuşlandırılması konusu “Grönland ile yakın koordinasyon içerisinde olan” Danimarka ve Arktik bölgesi siyaseti açısından, reddedeceğini belirtmesine rağmen, son derece önemlidir. Yakın dönemde nükleer silahlarla alaklı olarak Norveç ile benzer bir anlaşma yoluna gitmeye çalışan ABD Norveç yasalarına takılmıştı. Danimarka hükümeti, komşusu olan Norveç’in Mayıs 2021’de Washington ile yaptığı anlaşmaya benzer bir savunma anlaşması yapmayı hedefliyor. Norveç ve ABD arasında imzalanan anlaşmayla birlikte ABD’li askerilerin Norveç’te bulunmaları kolaylaştırılmıştı fakat bununla beraber Norveç’in yasalarına tabi olunması ABD’li askerlere zorunlu tutulmuştu. Askerler teçhizat getirme konusunda serbestiyet kazanmışlardı, bu sayede Norveçli yetkililere teçhizatların içeriğini tam olarak açıklamak zorunda olmadıkları gibi nükleer silahlar, kara mayınları veya misket bombaları tamamıyla ve kesin olarak yasaklanmıştı. Danimarka’nın imzalamayı hedeflediği anlaşmada Krallık tarafının ABD’ye sunacağı imkan kıta Avrupası üzerinde kolay hareket imkanı vermek, ABD açısından karlı olan bu yaklaşım Danimarka için de daha fazla güvenlik anlamına geliyor. Fakat bunlarla beraber nükleer silahlar konusuna Danimarka üzerinden Grönland’ın dahil edilme ihtimali Arktik bölgesi için son derece büyük bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. Nükleer silahların konuşlandırıldığı bir Danimarka’nın kıta avrupası ve Arktik bölgesi siyasetinde nasıl bir konumu olacağı sorusu ise cevabını beklemektedir. Bu durum Rusya açısından ise endişe kaynağı olarak görülmektedir.
Rusya’nın Danimarka büyükelçisi Vladimir Barbin, Jyllands-Posten ve Politiken’e yazdığı bir yorumda, Danimarka-Amerikan anlaşmasının “bölünmez uluslararası güvenlik” ilkesine aykırı olduğunu ve “daha fazla çatışmaya katkıda bulunacağını” belirtti. “Bu, ABD ve NATO’nun dünyada askeri egemenliğini güvence altına alma yolundaki gidişatının açık bir teyididir” sözleriyle bakış açısını ortaya koyan elçinin kullandığı “bölünmez uluslararası güvenlik” ilkesi Rusya’nın dış politikasını anlayabilme açısından önemlidir. Temel olarak güvenliğin kolektif bir kavram olarak ele alınması ve dolayısıyla bir ülkenin güvenlik tehditleri göz ardı edilerek bir güvenlik mimarisi inşa edilemeyeceğini belirten “bölünemez uluslararası güvenlik ilkesi” Rusya açısından son derece anlamlı. Hiçbir ülkenin bir başka ülkenin güvenlik kaygıları hiçe sayılarak güçlendirilemeyeceğini ifade eden kavramı Ukrayna başta olmak üzere pek çok konuda Kremlin’den duymak mümkündür. Rusya’nın gözünde, Ukrayna krizinin temellerinde bölünmez güvenlik ilkesine dair geliştirilen yorumlar bulunmaktadır çünkü Rusya için NATO’nun genişlemesi Rusya’nın güvenliğine yönelik bir tehdittir. Bu terim, Rusya’nın NATO’nun Orta ve Doğu Avrupa’dan çekilmesi yönündeki talebinin stratejik temelini oluşturmaktadır. 1999 yılında İstanbul’da imzalanan anlaşmayla yazılı hale getirilmiş olan terim Rus dış politikasında önemli bir yer tutmaktadır. İşte bu sebeple Danimarka ve ABD arasındaki savunma iş birliğinin büyütülmesine yönelik müzakerelerin başlamasıyla ilgili duyurular yapıldığında Rus büyükelçi bunun Arktik bölgesinde bölünmez güvenlik ilkesine aykırı bir tutum olduğunu belirten açıklamalar yapmıştır. Rusya Danimarka ve ABD’nin iş birliğini geliştirecek olmasından kendi güvenliğine doğrudan tehdit olarak gördüğü NATO’nun Arktik bölgesine daha fazla etki edeceği sonucunu çıkarttığı için rahatsızdır, buna tepki verecektir.
Tarih: 10.02.2022
Kaynak: https://sermitsiaq.ag/danmark-usa-indleder-forhandlinger-nyt-forsvarssamarbejde
Norveç istihbaratı NIS Focus 2022 adlı bir rapor yayınladı
Norveçli istihbarat yetkilileri Focus 2022 adlı raporla birlikte Norveç’in tehdit algılarını dünyayla paylaştılar. Rapor pek çok konuya ilişkin Norveç’in yaklaşımlarını ortaya koyuyor ve ilginç bilgiler içeriyor Norveç istihbarat servisi tarafından hazırlanan tehdit değerlendirme raporuna göre, Rusya’nın kudretli Kuzey Filosu son bir buçuk yılda kuzey bölgelerinde çatışmacı davranmadı. Rapor bunu istikrarlı bir Arktik’in, Rusya’nın kendi çıkarına uygun olmasıyla açıklayarak dikkat çekti. Norveçli analistler Avrupa-Rusya karşı karşıya gelişine dikkat ediyorlar ancak özellikle kuzey bölgelerine odaklanarak değerlendirmeleri kendileri açısından yapıyorlar, rapordaki dikkat edilen alanlar da bunun bir göstergesi. Bilindiği üzere Rusya’nın en güçlü donanma varlıkları ve modern silah sistemlerinin çoğu, aynı zamanda NATO’nun Rusya ile kuzey kara sınırı olan, Norveç Rusya sınırlarına konuşlandırıldı ve bu durum Norveçli yetkililer açısından büyük önem taşıyor. Durumun yalnızca Norveç açısından önemli olmadığını belirten rapor tehdit boyutlarını Norveç merkezli olarak ele alıp Batı dünyasına sunuyor denilebilir.
Her ne kadar Barents Denizi bölgesi yeni füze sistemleri, denizaltılar, insansız hava araçları ve deniz gözetimi ve sabotaj varlıklarının geliştirilmesi ve test edilmesi için kilit öneme sahip olsa da; gerginlikler kuzey bölgelerinde, Rusya’nın Avrupalı komşularıyla buluştuğu diğer sınırlara nazaran daha düşük. Norveç İstihbarat Teşkilatı Şefi Koramiral Nils Andreas Stensønes bu durumu “Rusya’nın burada Baltık Denizi’nde ve özellikle Karadeniz’de yaptıklarına kıyasla daha dikkatli ve kendini kısıtlayıcı davrandığını görüyoruz. Rusya’nın kuzeyde (Arktik’te) düşük gerilim ve istikrar istediğini anlıyoruz. Bu, her iki ülkenin de çıkarınadır” sözleriyle açıkladı. Koramiral, kuzeyde daha az çatışmacı davranış görmekten memnun olduğunu da belirtti. Ayrıca bu noktada önemli bir tespitte de bulundu; “Bunun için çabalıyoruz ve aynı zamanda öngörülebilir olmamızın nedeni de bu. Rus birlikleriyle karşılaştığımızda bilgi verir, profesyonel ve kibar davranırız. Bunun, Rusya’nın aynısını Norveç’e de yapmayı uygun bulmasına katkıda bulunduğuna inanıyoruz.” Norveç açısından tahmin edilebilirlik kavramının Rusya’yla olan ilişkilerdeki konumunu bu sözlerle açıklayan Stensønes Rusya’yla batı dünyası içerisinde en sağlıklı ilişkileri geliştiren Norveç’in yöntemini de açıklamış oldu.
Rus ve Norveç uçakları Norveç Denizi ve Barents Denizi çevrelerinde düzenli uçuşlar gerçekleştirmekteler. Her iki ülke de uluslararası hava sahasında uçuş yapmasına rağmen, Baltık bölgesinin aksine bir hava sahası ihlali durumu gözlenmemektedir. Arktik bölgesinde Rusya’nın istikrar talebine gösterge olarak sunulan bu duruma ek olarak ekonomik çıkarlara ilişkin konular da raporda kendisine yer bulmuştur. FOCUS 2022 raporu, Moskova’nın Arktik Konseyi’nin başkanlık döneminde, çoğu için diğer Arktik Devletleri ile pragmatik işbirliği arayacak sorumlu bir oyuncu olarak görülmek istediğini tahmin eden analistlerce hazırlanmış bir belge. Bu yaklaşım Rusya ile farklı alanlarda ortak çıkarları bulunan Norveç’in de resmi yaklaşımı. Fakat Norveç Rusya ilişkisinde her mesele basit değil.
NATO ve dolayısıyla Norveç Rus donanmasının Kuzey Filosu’nun öngörülemez hareketleri sebebiyle Rusya’yla bir ilişki geliştirmekte zorlanmakta. Bunun en önemli örneklerinden bir tanesi 2021 Ağustos ayında yaşandı. Severomorsk liderliğindeki bir grup donanma gemisi Severomorsk’taki karargahın açıkladığına göre “Rusya’nın Arktik’teki adalarını ve kıtasal bölgelerini savunmak ve ayrıca deniz seyrüseferinin güvenliğini ve Arktik bölgesindeki Rus deniz ekonomik faaliyetlerinin diğer kurallarını sağlamak için çeşitli tatbikatlarda yer almak” amacıyla Kola Yarımadası’ndaki ana limanlarından Franz Josef Toprakları’na doğru yola çıktı. Fakat gemiler Franz Josef Toprakları’na doğru ilerlemeye devam etmek yerine aniden 180 derece döndü ve Norveç’in Svalbard takımadalarındaki en büyük ada olan Spitsbergen’in batı kıyısı boyunca batıya Grönland Denizi’ne doğru ilerledi. Oradan güneye doğru Norveç Denizi’ne devam eden donanma grubu daha sonra da İzlanda’nın kuzeybatı kıyılarının dışında uzun bir süre konakladı. İstihbarat Şefi bu konuya ilişkin olarak “Çoğu zaman söylediklerinden başka bir şey yapıyorlar” açıklamasında bulundu ve bunun daha az öngörülebilirlik ile daha fazla belirsizliğe neden olduğunu belirtti. Ancak yine de Rusya’nın mevcut konjonktürden yana olduğu ve istikrarın korunması yönünde tavır takındığı söylendi.
Son bir buçuk yılda Rusya’nın Kuzey Filosu tarafından herhangi bir çatışma eylemi gerçekleşmemiş olsa da, rapor, Norveç liderliğindeki büyük ölçekli “NATO Cold Response” tatbikatı önümüzdeki ay kuzey Norveç’te başladığında bazı sorunların yaşanmasını bekliyor. Rusya’nın Cold Response’ı NATO’nun saldırgan olduğuna dair bir örnek olarak sunabilecek olduğu belirtilen raporda “Rusya’nın da askeri müdahalede bulunması beklenmektedir” denildi. Nasıl bir müdahale olabileceği konusunda kesin bir ifade kullanılmaktan kaçınılan raporda “Bu, gözetlemeden stratejik caydırıcılık için büyük güç gösterisine kadar değişebilir. NATO tatbikatını aksatabilecek veya zorlaştırabilecek önlemler beklenmelidir” sözlerine yer verildi. NATO’nun Norveç’teki son büyük tatbikatı olan 2018’deki Trident Juncture sırasında Rusya, kuzey Norveç’te GPS sinyallerinin kapsamlı bir şekilde sıkışması gibi sivil havacılığın ciddi şekilde rahatsız olmasına neden olan birkaç çatışmacı önlemle karşılık vermişti. Ayrıca Kuzey Filosu savaş gemileri, NATO donanmalarının seyrettiği sular da dahil olmak üzere, Norveç kıyıları boyunca çeşitli uyarı bölgeleriyle birlikte füze atışları yapıldığını duyurmuştu. Trident Juncture’ın son günlerinde Rusya, Norveç’in Barents Denizi kıyısında Berlevåg ve Gamvik’in sadece 40 kilometre kuzeyinde roket atışları için bir tatbikat alanı haline getirmişti. Benzeri önlemelerin yine mümkün olduğunu belirten rapor her şeye rağmen Rusya’nın düşük tansiyondan yana olduğunu belirtiyor.
Tarih: 09.02.2022
Bir önceki haftanın gelişmeleri için: Arktik Haftalık Z Raporu (31 Ocak-6 Şubat 2022)